حضرت فاطمه معصومه(ع) دخت بلند اختر امام موسی بن جعفر(ع) است که در ماه ذیقعده دیده به جهان گشود این ماه برای مادرش نجمه خاتون شادی بخش و وصف ناشدنی است، زیرا در یازدهمین روز سال 148 هـ.ق خداوند حضرت رضا را به او عنایت کرد و روز اول ذیقعده سال 173 بعد از 25 سال در مدینه منورّه چشمش به تولد دختری از خاندان رسالت که امام صادق بشارت آمدنش را داده بود روشن گردید.نام مبارکش را فاطمه نهادند. شهر قم که تربت پاکش گوهر گران قدری را ...
نيم‌نگاهي به قم در قبل و بعد از ورود حضرت معصومه(س)
تشريح پيشينه قم قبل و بعد از ورود حضرت معصومه(س) در گفت و گو با حجت‌الاسلام والمسلمين نظري‌منفرد
- قبل از ورود حضرت معصومه(س) به قم، اين شهر چه جايگاه علمي و حوزوي داشته است؟
قبل از ورود حضرت معصومه(س) به شهر قم، اين شهر يکي از مراکز مهم شيعه در همان عصر و قبل از آن محسوب مي‌شد، لازم به ذکر است سال تاسيس دوران حيات اسلامي و شيعي قم، سال 83 هجري قمري، سال ولادت حضرت امام صادق(ع) مي‌باشد که به عنوان يکي از مراکز شيعه پايه‌گذاري شد و شايد اولين مرکز شيعه، بعد از شهر کوفه باشد که در روايات نيز به آن اشاره شده است.ما مي‌توانيم به شخصيت‌هاي بزرگي که از اصحاب امام صادق(ع) هستند مثل عيسي‌بن عبدالله قمي و برادرش اشاره کنيم که اين دو شخصيت خدمت امام ششم(ع) رسيده‌اند و حضرت از اين دو برادر تجليل نموده و فرمودند: «تُرْبَةُ قُمَّ مُقَدَّسَةٌ وَ أَهْلُهَا مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ» خاک قم مقدس است، اهل قم ازما وما ازاهل قم هستيم.(بحارالانوارج57ص218)بنابراين از عصر امام صادق(ع) قم، به عنوان يکي از پايگاه‌هاي تشيع شمرده مي‌شد و اين مسئله به قبل از ورود حضرت معصومه(س) به قم بر مي‌گردد.
- با توجه به اينکه به روايت شريفي اشاره داشتيد، حضرت امام صادق(ع) فرمودند: «اهل قم» آيا کلمه اهل در اينجا اشاره به مطلب خاصي دارد؟
«اهل البلد من سکن في البلد» اهل شهر، کساني هستند که در آن شهر، ساکن هستند و کساني که بعدها هم آمده‌اند و در آن ساکن شده‌اند را شامل مي‌شود.جاذبه‌هايي که شهر قم داشته است مردم را به اين ديار کشانده و آن معنويت قم، مرکز حوزه علميه و محل دفن حضرت معصومه(س) و امامزادگان جليل القدر مي‌باشد، از اين جهت کساني که در اين مکان ساکن مي‌شوند، آنها هم اهل قم محسوب مي‌شوند.
- بعضي معتقدند کلمه اهل به اين معنا است که افرادي «اهليت» داشته باشند؛ نظر شما در اين باره چيست؟
اين نوع گفتار، توجيه مساله است و الا اهل، در قرآن نيز وارد شده است و خداوند متعال، از اهل‌بيت(ع) در قرآن ياد کرده است، يعني کساني که خاندان حضرت پيامبر(ص) هستند يا از آل ابراهيم(ع) هستند. اگر کلمه اهل را به معناي اهليت داشتن، تعبير کنيم در معناي خاص بکار برده‌ايم، ولي آنچه از روايت مذکور استنباط مي‌شود، مقصود از اهل مردم شهر قم هستند.- ورود حضرت معصومه(س) به قم، مصادف با چه برهه تاريخي شيعه و تطور علمي بود؟همان‌گونه که مطرح شد، تاسيس شهر قم، بر اساس انديشه شيعه پايه‌گذاري شد، آن طور که در مصادر نقل شده است، حضرت معصومه(س) با گذشت بيش از يک قرن از حيات شيعي در شهر قم، وارد اين شهر شدند در آن عصر شخصيت‌ها و رجال بزرگ علمي از شاگردان حضرات معصومين امام صادق، امام کاظم و امام رضا(ع) در اين شهر مي‌زيسته‌اند، اين نکته نيز بايد بيان شود که از احفاد امام صادق(ع) مثل علي‌بن‌جعفر عريضي و يا فرزندان ايشان، به قم مهاجرت نمودند و در همان ايام در قم ساکن بودند از جمله احفاد علي‌بن‌جعفر، احمدبن قاسم مي‌باشد که مرقد شريف آن بزرگوار در جنب ميدان معلم قرار دارد ايشان نوه علي‌بن‌جعفر عريضي است که نَسَب شريفش با سه واسطه به امام صادق(ع) مي‌رسد.بنابراين، مهاجرت اهل‌بيت(ع) به شهر قم در آن عصر و مهاجرت فرزندان امام جواد(ع) بعد از آن دوران، شهر قم را يکي از مراکز مهم و پناهگاه فاطميين مطرح کرد. در روايتي از امام صادق(ع) نقل شده است که: «إِذَا أَصَابَتْكُمْ بَلِيَّةٌ وَ عَنَاءٌ فَعَلَيْكُمْ بِقُمَّ فَإِنَّهُ مَأْوَى الْفَاطِمِيِّينَ» زماني که بلا و رنجي به شما برسد به قم برويدکه جايگاه بني فاطمه است.(بحارج57ص215). جايگاه قم، در نزد ائمه(ع) آنقدر با اهميت بوده است که امام صادق(ع) درباره قمي‌ها فرموده است: «لولا القميين لاندرست آثار الدين (النبوة)». اگر قمي‌ها نبودند آثار دين يا نبوت، کهنه مي‌شد. مرحوم کليني(ره) که کتاب کافي وي، از سه بخش اصول، فروع و روضه تشکيل شده است و مجموعا شانزده هزار و دويست حديث را در اين مجموعه گردآوري نموده است. در اين اثر گرانبها که يکي از اولين کتاب حديثي شيعه نيز مي‌باشد و آن را در حدود بيست سال تاليف نموده است، 95درصد احاديث اين کتاب شريف را از علماي قم نقل مي‌کند و فقط 5 درصد از علماي غير قمي است. مرحوم کليني(ره) در کتاب کافي، اين جمله را زياد نقل مي‌کند: «عدة من اصحابنا». اين «عدة من اصحابنا» تماماً قمي‌ها هستند يا از علي‌بن ابراهيم قمي (صاحب تفسير) نقل مي‌کند و يا از مشايخ ديگر که همه از اهل قم بودند و اين مساله، جايگاه علمي قم را در آن دوره از تاريخ نشان مي‌دهد و همچنين نشان دهنده اين است که مکتب اهل‌بيت(ع) در قم شکل گرفته است و شاگردان ائمه(ع) نوعاً در شهر قم سکونت داشتند.
- پايه‌هاي حوزه علميه قم در چه تاريخي استوار شد؟ با توجه به اينکه محدثين بزرگي چون زکريابن آدم و اصحاب ائمه(ع) در اين شهر حضور داشتند؟
به نظر مي‌رسد از زمان تاسيس قم که به دست شيعيان صورت گرفت، حوزه علميه قم نيز پي‌ريزي شد، اما به صورت رسمي در عصر زکريابن آدم(ره) حوزه علميه قم پايه‌گذاري شد زکريابن آدم در قم مدرسه‌اي داشته است و برخي معتقدند آثاري که الان در خيابان آذر به جا مانده است و مناره‌هايي که در ميدان کهنه آذر وجود دارد سر در مدرسه زکريا بن آدم مي‌باشد، وضعيت مکاني قم در آن عصر، در منطقه آذر قم و محله چهل اختران فعلي قرار داشت.
- با ورود حضرت معصومه(س) چه اتفاقي رخ داد که پايه‌هاي حوزه علميه پي‌ريزي شد؟
آنچه از تاريخ قم استفاده مي‌شود اين است که قبل از ورود حضرت معصومه(س) به قم، مردم و علما بواسطه ارتباط محکمي که با امام صادق(ع) امام کاظم و امام رضا (ع) داشتند اين شهر، به عنوان مرکز تشيع معروف و مشهور بوده است.وقتي حضرت معصومه(س) به عزم ديدن برادرش امام رضا(ع) به ساوه رسيدند، دو نقل در تاريخ نقل شده است روايت اول مي‌گويد؛ مردم بعد از مطلع شدن، به ساوه رفتند و حضرت معصومه(س) را به قم آوردند. نقل دوم اين است که مردم در بيرون شهر قم به استقبال آن حضرت رفتند.به هر حال اين امر نشاندهنده اين است که زمينه مساعدي براي ورود حضرت معصومه(س) به قم فراهم بوده است و حضرت نيز اظهار تمايل کردند که به قم مشرف شوند و جناب موسي‌بن خزرج که يکي از شخصيت‌هاي مهم آن عصر بود، کريمه اهل‌بيت(ع) را در خانه خودش در همين بيت‌النور فعلي، سکونت دادند اين نکته نيز ضروري است که زکريابن آدم و ابراهيم بن‌هاشم، پدر علي‌بن ابراهيم قمي و شخصيت‌هاي ديگري در همان عصر مي‌زيسته‌اند و از مؤسسين حوزه علميه قم بودند.
- حضرت معصومه(س) از چه جايگاه علمي برخوردار بودند؟
در اين رابطه بايد گفته شود، چون دوزاده قرن بين ما و حضرت معصومه(س) فاصله شده است، متاسفانه اطلاعات ما در حد محدودي است لکن، شواهدي از بيانات ائمه(ع) درباره جايگاه رفيع حضرت معصومه(س) در دست است که مقام والاي آن حضرت را به همه معرفي مي کند به عنوان نمونه امام صادق(ع) فرمود: «إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ أَلَا إِنَّ لِرَسُولِ اللَّهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِينَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَ هُوَ الْكُوفَةُ أَلَا وَ إِنَّ قُمَّ الْكُوفَةُ الصَّغِيرَةُ أَلَا إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِيَةَ أَبْوَابٍ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا إِلَى قُمَّ تُقْبَضُ فِيهَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِي اسْمُهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُوسَى وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِيعَتِي الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهم» همانا خدا را حرمى است كه مكه است، رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم را حرمى است كه مدينة است و براى امير المؤمنين عليه السّلام حرمى است كه كوفه است، آگاه باشيد قم كوفه صغرى است، همانا بهشت را 8 در است كه 3 در آنها بسوى قم است، در آن زنى از فرزندانم به نام فاطمه در مي‌گذرد که بشفاعت او همه شيعيانم به بهشت داخل مي شوند(بحارج57ص228)همچنين حسن بن محمدقمي درتاريخ قم، از امام صادق عليه السلام نقل مي کند: «عَنْ تَارِيخِ قُمَّ لِلْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقُمِّيِّ عَنِ الصَّادِقِ ع إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ لِرَسُولِهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِينَةُ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَرَماً وَ هُوَ الْكُوفَةُ وَ لَنَا حَرَماً وَ هُوَ قُمُّ وَ سَتُدْفَنُ فِيهِ امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِي تُسَمَّى فَاطِمَةَ مَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ» قال ع ذلك و لم تحمل بموسى ع أمه همانا خدا را حرمى است كه مكه است و پيامبر نيز حرمى دارد كه مدينه است و امير المؤمنين حرمى دارد كه كوفه است و حرم ما قم است. بزودى زنى از فرزندان من در آنجا دفن مىشود هر كس او را زيارت كند بهشت برين بر او واجب مىشود. اين فرمايش را حضرت صادق موقعى فرمود كه هنوز مادر موسى بن جعفر(ع) به امام موسى(ع) حامله نشده بود. از اين حديث شريف استفاده مي‌شود کسي که بواسطه شفاعت او، شيعيان وارد بهشت مي شوند بايد از جايگاه ويژه‌اي در نزد خداوند برخوردار باشد.نکته ديگر، زيارت کردن ايشان است که امام جواد(ع) فرمودند: «مَنْ زَارَ عَمَّتِي بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ» کسي که عمه مرا درقم زيارت کند، پاداش او بهشت است. (بحارج48ص316) و يا امام‌رضا(ع) فرمودند: «من زار اختي المعصومه(ع) بقم کمن زارني». هر کس خواهر مرا در قم زيارت کند، مثل اين است که مرا زيارت کرده است، اين دو حديث نيز مقام والاي آن حضرت را به روشني بيان مي‌کند، افزون بر اين مساله، از چيزهايي که نمايانگر شخصيت حضرت معصومه(ع) است، رواياتي است که از آن حضرت نقل شده است.احمد بن حسن قمي معاصر با شيخ صدوق، کتابي به نام «جامع الاحاديث» دارد، يکي از بخش‌هاي کتاب به نام المسلسلات نام گرفته است؛ رواياتي که افراد هم نام، نقل کرده‌اند را آورده است. مولف در اين بخش چند حديث از کريمه اهل‌بيت(س) نقل کرده است که به يکي از آن روايات اشاره مي‌کنيم، حضرت فاطمه معصومه(س) از فاطمه دختر امام صادق(ع) و او از فاطمه دختر امام باقر(ع) .... تا مي‌رسد به حضرت فاطمه‌زهرا(س) و آن حضرت از رسول اکرم(ص) نقل مي‌کند که پيامبر‌خدا(ص) فرمود: «من کنت مولاه فهذا علي‌مولاه» در واقع حضرت معصومه(س) يکي از روات حديث غدير خم مي‌باشد و همچنين، حضرت معصومه(س) احاديث ديگري را در شان شيعه، از رسول خدا(ص) نقل نموده‌اند و از جمله اين احاديث، اين حديث شريف است که مي‌فرمايد: «مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً» (بحارج27ص111) کسي که برحب آل محمد بميرد شهيد مرده است.که اين حديث در مصادر اهل سنت نيز وجود دارد، يعني در حقيقت، حضرت معصومه(س) محدثه بوده است.
- ويژگي‌هاي مدرسه فقهي قم چه چيزهايي است و اين مساله ناشي از چه امري مي‌باشد؟
ويژگي‌هاي فقهي مدرسه قم را بايد در مدرسه و حوزه اهل‌بيت(ع) جستجو کرد، چون که شيعه هر چه دارد از اهل‌بيت(ع) است، جا دارد که اشاره شود به فرمايش اميرالمومنين(ع) که درباره اهل‌بيت(ع) فرمود: «هم عيش العلم و موت الجهل» اهل‌بيت(ع) محل و مکان حيات علم هستند (هر جا اهل‌بيت(ع) باشند علم در آن جا زنده است) و جهل در نزد آنان مرده است. «يخبرهم حلمهم عن علمهم و صمتهم عن حکمهم ...» حلم اهل‌بيت(ع) از علم آنها و سکوتشان از حکمت آنها خبر مي‌دهد اهل‌بيت(ع) اهل درايت هستند.نه فقط اينکه اهل روايت هستند، زيرا روايت کردن کار سختي نيست، بلکه عمده اين است که انسان در مضامين روايات اهل‌بيت(ع) دقت کند و اين کار در حوزه قم شده است، البته اين کار قبلا در حوزه نجف نيز صورت گرفته بود و حوزه نجف نيز حق بزرگي نه تنها بر تشيع، بلکه بر عالم اسلام دارد، لکن قم، از اين ويژگي برخوردار است که اهل درايت هستند و روايات اهل‌بيت(ع) را موشکافي مي‌کنند، کارهاي پژوهشي و تحقيقي انجام مي‌دهند و حقايق را از لابلاي اين روايات بدست آورده و ارائه مي‌دهند.
- نحوه ارادت طلاب و عموم مردم به حضرت معصومه (س) چگونه بايد باشد؟
عمده ارادت به حضرت معصومه(س) از اين جهت است که حضرات ائمه(ع) از کريمه اهل‌بيت(س) تجليل نموده‌اند ما کمتر امامزاده‌اي را سراغ داريم که چند امام از او تجليل کرده باشند.اماماني چون: امام صادق، امام کاظم، امام رضا (زيارتنامه) و امام جواد(ع) درباره مقام ويژه آن حضرت مطالب ارزنده‌اي را بيان نموده‌اند.شاهد اين مطلب آن است ملاصدرا صاحب اسفار که شخصيت نابغه‌اي در عصر خود بوده است و در زمان تبعيد در روستاي کهک قم سکونت داشت، هر وقت به مشکل علمي برمي‌خورد اين مسافت کهک به قم را با نبود، امکانات آن زمان طي مي‌کرد و به حرم حضرت معصومه(س) مشرف مي‌شد و با توسل به کريمه اهل‌بيت(س) مشکل خود را حل مي‌کرد، کراماتي که از آن مخدره معصومه(س)، براي مردم اتفاق افتاده است، مزيد بر اين امر شده است که مردم به آن حضرت علاقمند شده و اظهار ارادت نمايند.
- کرامتي از حضرت معصومه(س) نسبت به بزرگان، اگر خاطرتان است بفرماييد.
چندين سال قبل در قم و اطراف اين شهر، خشکسالي اتفاق افتاد، کشاورزان از جهت آب، در مضيقه قرار گرفتند و به حرم کريمه اهل‌بيت(ع) آمدند و متوسل به آن حضرت شدند، يکي از متوسلين به حضرت معصومه(س) شخصي را در خواب ديد که به او گفت: نيازي نيست به خاطر اين گونه مساله جزيي به حضرت معصومه(س) متوسل شويد شما مشکلات جزيي خود را حتي مي‌توانيد، خدمت ميرزاي قمي(ره) ببريد و از او بخواهيد، تا مشکل شما حل شود.کرامت ديگري که بنده در کتاب «کريمه اهل‌بيت(ع) آورده‌ام اين است که، شخصي از اهل علم که در مدرسه آيت‌الله بروجردي(خان) حجره داشته است بر اثر گرسنگي شديد، متوسل به حضرت معصومه(س) مي‌شود و کريمه اهل‌بيت(ع) نيز در خواب به يکي از ثروتمندان قم دستور مي‌دهد فلان شخص در فلان مدرسه گرسنه است، به او غذا برسان. آن شخص بعد از بيدار شدن، به خواب خود اعتنا نکرده و مي‌خوابد.حضرت معصومه(س) مجدداً در خواب به آن شخص نهيب مي‌زند که آن طلبه در مدرسه خان گرسنه است و شما که غذا داريد به او برسانيد.
آن شخص متمکن از خواب بلند شده و مقداري غذا را براي طلبه گرسنه مي‌آورد و بعد به آن طلبه مي‌گويد صبح به منزل ما بيا و تا زنده هستم شما را از نظر مالي تامين مي‌کنم. من از خداوند متعال توفيق مي‌خواهم که نعمت جوار حضرت معصومه(س) و حوزه علميه قم را غنيمت بشماريم و سعي کنيم اين فضاي ملکوتي و معنوي شهر قم را آلوده نکنيم جوان‌ها سعي داشته باشند اين فضا معنوي را حفظ کنند قطعا فضاي حرم کريمه اهل‌بيت(س) محل نزول و صعود ملائکه است جاي بسيار مقدس و مورد توجه ائمه(ع) مي‌باشد.فضاي قم، فضاي مقدسي است و حتما حضرت حجت‌ابن الحسن(عج) به اين جا توجه دارد. (حوزه نيوز)
پی نوشت ها:
1. بحارالانوار، ج 60، ص 217.
2. معجم البلدان، ج 4، ص 397.
3. سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ج 2، ص 447.
4. بحار، ج 60،، ص 214.
5. همان، ص 216.
6. بانوی ملکوت، آیت اللّه کریمی جهرمی، چ اول، ص 42.
7. بحار، ج 9، ص 215.
8. سفینة البحار، ج 2، ص 447.
9. منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، ص 161.
منابع:
حوزه نيوز
مجله كوثر ش 35
http://labbaik.ir
مطالبی در ارتباط با این موضوع:
http://feraghat90.blogfa.com/post-355.aspx آفتاب عصمت 1
http://feraghat90.blogfa.com/post-356.aspx آفتاب عصمت 2
http://feraghat90.blogfa.com/post-357.aspx پگاه پاکی 1
http://feraghat90.blogfa.com/post-358.aspx پگاه پاکی 2
http://feraghat90.blogfa.com/post-359.aspx پگاه پاکی 3
بانوی با کرامت 1,
بانوی با کرامت 2,
آفتاب عصمت 1,
آفتاب عصمت 2,
پگاه پاکی 1,
پگاه پاکی 2,
پگاه پاکی 3
مطالبی در ارتباط با این موضوع:
http://feraghat90.blogfa.com/post-355.aspx آفتاب عصمت 1
http://feraghat90.blogfa.com/post-356.aspx آفتاب عصمت 2
http://feraghat90.blogfa.com/post-357.aspx پگاه پاکی 1
http://feraghat90.blogfa.com/post-358.aspx پگاه پاکی 2
http://feraghat90.blogfa.com/post-359.aspx پگاه پاکی 3
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
